Δίδυμοι ή Δίδυμα

Αρχαία πόλη της Ιωνίας στα Ν της Μιλήτου, όπου βρίσκεται η σημερινή πόλη Γέροντας. Η ονομασία της θεωρείται καρικής προέλευσης, από τους Κάρες που ήταν εγκατεστημένοι κάποτε εκεί. Έγινε ονομαστή από το αρχαιότατο μαντείο του ναού του Διδυμαίου Απόλλωνα, που είχε ιδρυθεί εκεί πριν από την άφιξη των Ιώνων. Το μαντείο γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του γύρω στον 6o αι. π.Χ., όπως μαρτυρούν τα γλυπτά και επιγραφικά ευρήματα που βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, όπου μεταφέρθηκαν μετά τις πρώτες ανασκαφές των Άγγλων (1858) στην πόλη. Ο κολοσσιαίος μαρμάρινος ναός και το μαντείο καταστράφηκαν –όπως και η Μίλητος– από τον Πέρση βασιλιά Δαρείο (494 π.Χ.), ο οποίος μετέφερε τα αγάλματα και τους θησαυρούς τους στα Σούσα ή στα Εκβάτανα. Ανάμεσα στα αγάλματα περιλαμβανόταν και το χάλκινο κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα, έργο του Σικυώνιου καλλιτέχνη Κάναχου, το οποίο όμως αργότερα επεστράφη στους Μιλήσιους από τον Σέλευκο Α’ τον Νικάτορα (295 π.Χ.), ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον θεό. Ο ναός ανοικοδομήθηκε από τους Μιλήσιους μετά τη μάχη της Μυκάλης (479 π.Χ.) ή, σύμφωνα με κάποια άλλη παράδοση, μετά τη νίκη του Κίμωνα στον Ευρυμέδοντα (470 π.Χ.). Ο νέος ναός ήταν και αυτός μαρμάρινος, ιωνικού ρυθμού, δίπτερος, δεκάστυλος, σε σχέδια του Μιλήσιου αρχιτέκτονα Δάφνη. Οι ιδρυτές του ήθελαν με την οικοδόμησή του να ξεπεράσουν τον ναό της Άρτεμης στην Έφεσο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι εξαιτίας του μεγέθους του δεν τελείωσε ποτέ. Το μαντείο μέσα στον ναό είχε τη μορφή γήινου χάσματος από το οποίο ανάβλυζε η προφητική πηγή, έγινε δε ξακουστό ακόμα και στους βαρβάρους. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν πολλά αναθήματα που αφιερώθηκαν σε αυτό, όπως τον περίφημο τρίποδα του Θαλή, που συγκαταλεγόταν στα επτά θαύματα του κόσμου, την εσθήτα του βασιλιά της Αιγύπτου Νεκώ και του Λυδού βασιλιά Κροίσου κ.ά. H ακμή του μαντείου διατηρήθηκε έως την καταστροφή του ναού (494 π.Χ.), αλλά συνέχισε και μετά τις νίκες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από τον οποίο ανοικοδομήθηκε τον 4o αι. π.Χ. Παρά τις πειρατικές επιδρομές, εξακολούθησε να υπάρχει έως τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους. Στις δύο πλευρές της οδού που ξεκινούσε από το ιερό στο λιμάνι της Πανόρμου είχαν τοποθετηθεί διάφορα αναθήματα, όπως σφίγγες, λέοντες, κολοσσιαία μαρμάρινα αγάλματα αντρών ή γυναικών, οι οποίοι είχαν αφιερώσει τις εικόνες τους στον θεό από ευγνωμοσύνη για την προστασία του. Τα αγάλματα αυτά, δέκα συνολικά, βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. H τελική καταστροφή του ναού προκλήθηκε από ισχυρούς σεισμούς. Από το πλήθος των κιόνων διασώθηκαν μόνο τρεις. Στις αρχές του 19ου αι., Σάμιοι που έφτασαν από το νησί τους στα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας, ίδρυσαν στη θέση της αρχαίας πόλης το χωριό Γέροντα. Εκτός από τους Άγγλους, ανασκαφές επιχείρησαν επίσης οι Γάλλοι αρχαιολόγοι Ποντρεμολί και Οσουλιέ (1895) και αργότερα o διάσημος Γερμανός αρχαιολόγος Βίγκαντ (1905) με δαπάνες του μουσείου του Βερολίνου. Ο ναός του Απόλλωνα στους Διδύμους της Μικράς Ασίας, όπως σώζεται σήμερα.